Gökyüzünün fethi: 1871 Paris Komünü / Volkan Yaraşır
18 Mart 1871’de Paris Komünü ilan edildi. Komün dünya tarihinin ilk proleter devrimiydi. 72 gün süren bu deneyim, yeni bir dönemin başlangıcını işaret etti. Gökyüzünü fethe çıkan Parislilerin (proletaryanın) Versailles’lılarla (burjuvaziyle) mücadelesi hala sürüyor ve sürecek…
1870 Fransa-Prusya savaşı ve sonuçları
1848-1850’de Fransa’dan Almanya’ya, İtalya’dan Avusturya’ya kadar kıta Avrupa’sı, devrim dalgalarıyla sarsıldı. Yenilgiye uğrayan devrimler zincirinin en önemli halkalarından biri Fransa’ydı.
1848 Devrimi sırasında, Fransız burjuvazisi karşıdevrimci bir güç olarak ortaya çıktı. Köylüler burjuvaziyi destekledi. Sonuna kadar devrimci kalan sınıf, proletaryaydı. Fransız proletaryası, 1848 Haziran ayaklanmasında ağır bir yenilgi aldı. Yenilgiyle işçi hareketi geri çekildi. Yine de ayaklanma, gelecekteki mücadelelere ışık tuttu. Sanayinin hızla gelişmesi ve sınıf mücadelesinin keskinleşmesi, işçi sınıfının birkaç yıl içinde toparlanmasına yol açtı. 1860’lı yılların sonunda işçi sınıfı toplumsal-maddi bir güç olarak ağırlığını hissettirmeye başladı. Nesnel ve öznel şekillenmesi hızlandı.
İşçi sınıfı zengin bir örgütlülük ağı kurmuştu. Savunma, kredi, yardımlaşma ve dayanışma dernekleri, işçi kulüpleri, kooperatifler, sendikalar bunları başlıcalarıydı. İşçi sınıfının mücadele gücü ve örgütlenme kapasitesinde sıçramalar yaşandı. Siyasal arayışları ve etkinliği arttı.
1870 kritik bir yıl oldu. Ocak ayında Paris’te yapılan gösteriye 200 bin kişi katıldı. Kitlelerin temel sloganı “Yaşasın Cumhuriyet” ve “Kahrolsun Bonapartlar”dı. Yaşananlar, Fransa’da ikinci imparatorluğun bunalımını açığa çıkarmıştı. İktidarda olan üçüncü Napolyon, otoritesini (1865’ten başlayarak) giderek kaybetti. Alman birliği yönünde atılan adımlar karşısında yetersizliği, 1860 yılında İngilizlerle imzalanan ticaret anlaşmasının yarattığı problemler Fransız burjuvazisinin, imparatorluğa karşı tepkili olmasına yol açmıştı. Üçüncü Napolyon, bu süreci tersine çevirmek ve otoritesini yeniden inşa etmek için, Prusya’yla yapılacak bir savaştan yararlanmak istedi. Kazanılacak bir zafer hem Alman birliğini engelleyecek, hem de Fransa’nın özellikle Ren’nin batısındaki toprakları ilhak etmesini sağlayacaktı. Ne var ki gelişmeler üçüncü Napolyon’un istediği gibi olmadı. 1866 yılında Avusturya’yı yenen Prusya, Alman birliğini tamamlamak yönünde önemli aşamalar kaydetmişti. Alman birliği Alman sermayesinin çıkarınaydı ve birlik yeni bir devlet, toplum ve birey ilişkisini beraberinde getirecekti. Bu durum Alman halkının mobilize olmasını da kolaylaştırıyordu. Avusturya zaferi, Prusya’nın Fransa’ya karşı savaş hazırlıklarını güçlendirdi.
Bismarck, Fransa’yı kışkırtan ve provoke eden tavırlar sergiledi. Sonunda Fransa, Prusya’ya -1870’te- savaş ilan etti. Fransa’nın savaş için hiçbir hazırlığı yoktu. Askeri anlamda son derece yetersiz ve organizasyonsuzdu. Savaş başladığında, Prusya ordusu çok kısa zamanda Fransız birliklerini bozguna uğrattı. Özellikle 2 Eylül’de gerçekleşen Sedan muharebesinde Prusya’nın ezici zaferi, Fransız halkının öfkesini tetikledi.
Paris
halkı imparatorluğa karşı ayaklandı. 4 Eylül 1870’te halk meclisi
bastı. Halk, cumhuriyetin ilanını ve vatanın savunulmasını istedi.
Yasama meclisi yaptığı toplantı sonucu imparatoru iktidardan
uzaklaştırdı ve cumhuriyet ilan etti. 4 Eylül 1870 Devrimi olarak anılan
bu gelişme sonucunda, yeni bir hükümet oluşturuldu. Hükümet
kralcılardan ve cumhuriyetçilerin sağ kanadından gelen burjuvaziden
kuruldu. Hükümet yapısı itibariyle gerici ve halk düşmanıydı. Sedan muharebesini Fransa’nın kaybetmesiyle, Prusya birliklerinin Paris’i işgal etmesinin önü açıldı. Bu durum Paris işçilerinin harekete geçmesine yol açtı. İşçiler düşmana karşı halkın silahlanmasını istedi. İşçilerin kararlı tutumu karşısında gerici hükümet direnemedi, halk silahlanmaya başladı. Çoğunluğu işçi, esnaf ve küçük memurlardan oluşan 200 Ulusal Muhafız taburu kuruldu. Paris, Prusya güçleri tarafından kuşatılmaya başlandı. Ulusal Muhafızlar, hemen harekete geçerek Paris’in bütün girişlerine barikatlar kurdu ve kenti savunmaya başladı.
Paris’in ve Metz’in kuşatılması Fransız birliklerinin bloke olmasına yol açmıştı. Bu durum halkın gönüllü müfrezeler kurarak, işgale karşı ev ev, sokak sokak hazırlamasını sağladı.
Fransız halkının Fransa’yı ve cumhuriyeti ölümüne savunmasının, uluslararası düzeyde etkileri oldu. Birçok ülkenin ilericileri, cumhuriyetçi Fransa’yı savunmak için silahlandı. İtalyan birliğini kuran Garibaldi de oluşturduğu orduyla Prusya birlikleriyle savaştı. Garibaldi, Prusyalılara önemli zayiatlar veren Francis Tireus adlı milisleri örgütledi. Gelişmeler üzerine Prusyalıların tavrı giderek gaddarlığa dönüştü. Her öldürülen Alman askerine karşı 100 sivil kurşuna dizildi. Kentler, büyük mahalleler, köyler yakıldı. İşgal ve yaşanan vahşilikler Fransız halkının öfkesini ve kinini artırdı.
Fransız burjuvazisi ihanet içindeydi. Metz’de kuşatılmış 170 bin kişilik Fransız ordusu direnmeden Prusyalılara teslim olmuştu. Yapılan anlaşma (27 Ekim 1870) Fransa’nın direnişinin kırılması anlamını taşıyordu. Metz rezaleti, Prusya ordusunun güçlü direniş gösteren Fransız birliklerine saldırmasına olanak sağladı. Metz’in Prusyalılara bırakılması, Paris burjuvazisinin korkularını tetikledi. Zaten silahlı halk kitlelerinden son derece korkan burjuvazi, ne şart altında olursa olsun Prusyalılarla teslim anlaşması imzalamak istiyordu. Fakat halk kitlelerinin Paris’i işgalcilere terk etmeye niyeti yoktu; onlar sonuna kadar savaştan ve direnişten yanaydı.
Paris’e karşı Versailles
Paris halkı, “Ulusal Savunma” hükümetinin ihanetinin farkındaydı. Parisliler Ekim 1870’te ve Ocak 1871’de olmak üzere hükümete karşı iki kez ayaklandı. Ayaklanmalar başarılı olmadı, ordu tarafından şiddetle bastırıldı. Hükümet Ocak sonunda Prusya’yla ateşkes imzaladı. Ateşkes sonrasında hükümet, Ulusal Meclis seçimlerinin yapılması yönünde karar aldı.
Gerici güçler, Katolik kilisesinin aktif desteğini alarak etkin bir kampanya yürüttü. Özellikle kırsal bölgelerde kilisenin yoğun faaliyetleri sonucu zengin köylüleri, büyük toprak sahiplerini, büyük burjuvaziyi ve kiliseyi temsil eden kişiler millet vekili seçildi. Meclise seçilen toplam 750 milletvekilinin 450’si kralcıydı.
Meclis yaptığı toplantıda cumhuriyet rejimini reddetti. Krallığın yeniden inşasının zeminlerini örmeye başladı. Bu yönde atılan en önemli adımlardan biri, işçi sınıfından nefret eden, ona düşman ve aynı zamanda oportünist ve zalim bir kralcı olan Thiers’in hükümet kurması oldu.
Ulusal Meclis Versailles’da toplandı. Çünkü halktan; işçilerden, esnaflardan ve aydınlardan yani Parislilerden korkuyordu. Onun için Paris’te toplanmaya cesaret edemiyordu. Bu durum ilerde Fransa’nın sınıf mücadelesinin karakterini belirleyecekti. Versailles gericiliği, burjuvaziyi ve karşıdevrimi simgelerken, Paris işçi sınıfını, halkı, devrimi ve komünü simgeleyecekti. Paris halkı ateşkes anlaşmasından dolayı öfkeliydi. Ayrıca Thiers hükümetinin aldığı kararlar, Paris halkının ekonomik durumunu daha da kötüleştirmişti. Paris patlamaya hazır bir bomba gibiydi.
Şubat 1871’de, Paris’te, Ulusal Muhafızlar Merkez Komitesi’nin kurulması halkın geleceğini kendi ellerine aldığının somut bir göstergesi oldu. Komite halk iktidarının nüvesi niteliği taşıyordu. Paris’te devrimci güçler gelişiyor ve güçleniyordu. Bu durum gerici Thiers hükümetini telaşlandırdı ve devrimci güçlerin bastırılması için önlemler almasına neden oldu. Prusya karşısında diz çöken hükümet, halka saldırmak için ordu birliklerini Paris’in üzerine yolladı.
Devrim geliyor: 18 Mart 1871
Parisliler savaşa, açlığa, işsizliğe, egemen sınıfların ihanetine, Ulusal Meclisin cumhuriyeti tehlikeye sokan gerici kimliğine karşı ayaklanmaya hazırdı. İsyan, Paris sokaklarında büyüyordu.
17-18 Mart gecesi, isyan ateşlendi. Kitleler, hükümetin Ulusal Muhafızları silahsızlandırmak istemesi üzerine harekete geçti. İşçiler aynı gece silahlı ayaklanmayı başlattı.
Gerici Thiers hükümeti, Parislileri silahsızlandırmayı ve ani bir baskınla Ulusal Muhafızların toplarını ele geçirmeyi ve Merkez Komitesi’ni tutuklamayı hedefliyordu. Böylece Parisli emekçilerin örgütsel ve silahlı gücü kırılacaktı. Kısacası burjuvazi, proletaryaya karşı savaş açmıştı.
İşçilerin kolektif olarak topladığı paralarla toplar dökülmüş, bu toplar Ulusal Muhafızların denetiminde Paris’in en stratejik tepesi olan Montmartre’ye yerleştirilmişti. Hükümet birlikleri sabaha karşı Paris’e baskın düzenledi ve Montmartre’ye ulaştı. Topları koruyan az sayıda Ulusal Muhafız direnemedi. Toplar hükümet birlikleri tarafından ele geçirildi. Ne var ki topları taşıyacak atlar zamanında gönderilmediği için toplar taşınamadı. Olayın duyulması üzerine Parisliler, işçiler ve Ulusal Muhafızlar Montmartre’ye ulaştı. Askeri birliğe komuta eden general ateş etme emri verse de, askerler emre uymadı. General ikinci kez ateş emri vermesi üzerine, tutuklandı ve Ulusal Muhafızlar topların kontrolünü yeniden ele geçirdi (18 Mart 1871).
Aynı günün öğle saatlerinde Ulusal Muhafız Merkez Komitesi, kendi kontrolündeki birliklere Paris’in merkezine doğru ilerleme talimatı verdi. Birkaç saat sonra Paris’in tüm kritik noktaları Ulusal Muhafızlar tarafından kontrol edilmeye başlandı. Muhafızlarla halk kitleleri kaynaştı. Artık Paris, Parislilerindi. Halkın üzerine yollanan askeri birlikler, isyancı kitleler tarafından bozguna uğratıldı. Thiers ve bakanlar büyük bir korkuyla Paris’i terk edip Versailles’a sığındı. Thiers kendine bağlı bütün birliklerin Versailles’da toplanması için emirler verdi. Böylece dağılmış, bozguna uğramış birliklerin toparlanması amaçlanıyordu. Thiers topyekun halkın üzerine, devrimci
Paris’e saldırmayı planlıyordu.
18 Mart akşamı bütün devlet kuruluşları işçilerin ve Ulusal Muhafızların denetimine geçti. Paris Belediyesine ve Savaş Bakanlığına kızıl bayraklar çekildi. Kızıl bayrak 18 Mart 1871 Devrimi’nin simgesi oldu.
18 Mart 1871’de bütün iktidar, Ulusal Muhafız Merkez Komitesinin elindeydi. Ama devrim, başından itibaren Paris halkının ve işçi sınıfının birleşik devrimci gücünün yaratılması problemini ortaya çıkardı. Devrimci bir partinin olmaması problemleri yakıcılaştırıyordu.
Ulusal Muhafız Merkez Komitesi devrimin yarattığı olağanüstü altüst oluşa ve kompleks gelişmelere müdahale etme yeteneğinden yoksundu. En başta dağılmış ve bozguna uğramış askeri birliklerin Thiers’in emriyle Versailles’a gönderilmesine izin vermeyebilirdi. Komite devrimci Paris’in yönetiminde ikircikli davranıyordu. Komite üyeleri, iktidarı “zorla ele geçirmek” suçlamasından korkmaktaydı. Bundan dolayı iktidarı bir an evvel terk etme eğilimi gösteriyorlardı. Komün seçimlerinin yapılarak, iktidarı Paris Komünü Meclisi’ne bırakmayı hedefliyorlardı. Devrimin olağanüstü gelişmeleri karşısında şaşkına uğrayan ve yetersizlikleri ortaya çıkan komite, son derece kritik devrim günlerinde bekleyerek ya da seçim hazırlıklarına girişerek, karşı devrimci güçlerin Thiers hükümeti etrafında toplanmasına fiilen olanak hazırladı. Eğer Ulusal Muhafızlar, karşı devrimin merkezi işlevi gören Versailles’a doğru harekete geçseydi ve kontrolü bütünüyle ele alsaydı süreç farklı bir seyir izleyebilirdi.
“Yaşasın Komün”
Komün Meclisi seçimleri 26 Mart’ta yapıldı. Meclise 86 temsilci seçildi. Paris’in zengin semtlerinden 21 burjuva meclise girdi. Diğer üyelerin yarısı işçiydi, geriye kalanlar ise demokrat nitelikli öğretmen, doktor, çeşitli memur ve cilerden meydana geldi. Burjuva üyeler, komün daha faaliyete başlamadan meclisten çekildi. Komün Meclisi Paris halkının temsilcilerinden oluştu. Meclisin yönetimi işçilerin elindeydi.
28 Mart günü, Paris Komün Meclisi yaptığı toplantıyla faaliyetine başladı. Marks’ın deyimiyle komünün ortaya koyduğu ilk şey kendi varlığı oldu. Bu gelişme, Paris halkı tarafından büyük bir coşkuyla karşılandı. Belediyenin etrafında toplanan binlerce Parislinin önünde, Ulusal Muhafız Merkez Komitesi kendini lağvetti. Yetkilerini Komün Meclisi’ne devretti. Binlerce Parisli tek bir ağızdan “yaşasın komün” haykırışlarıyla, komünün ilanını kutladı. Paris’te göğün fethedilmesi başlıyordu.
En başta komün, burjuva devlet mekanizmasını parçalanması demekti. 18 Mart 1871 Devrimi’nin gerçekleşmesiyle, burjuva devlet mekanizmasının kilit unsurları Paris’i terk edip Versailles’a yerleşmişti. Burjuva devlet memurlarından bir kısmı ise Paris’te kaldı. Bunlar komünü sabote etmeye çalıştı. Komünarlar eski devlet mekanizmasıyla bir şey yapamayacaklarını gördüler. Parisli işçiler yaşamın kendisi tarafından yönlendirildi ve bonapartçı devlet mekanizmasını fiilen parçaladı. Aslında Paris’te devletsiz bir toplum yaşanıyordu. Komünden 20 yıl önce Marks, Lois Bonaparte’ın 18 Brumaire’inde belirttiği gibi yaşanan “devletin komünizmin geleceğinde zorunlu yok oluşuydu”. Bürokratik militer makine yıkılıyordu. Komün bu makineyi parçalamaya çalışarak ve ortadan kardırarak onun antitezini yarattı. Marks’ın açılımıyla komün “emeğin ekonomik özgürlüğüne kavuşmasının nihayet bulunmuş olan siyasal biçimiydi”. Özellikle bu konu, devlet mekanizmasının parçalanması sorunu; Marks, Engels ve daha sonra Lenin’in devlet teorisinin mimarisini oluşturdu. Aynı konu anarşistlerle tartışmanın ana zemini olacaktı.
Komünün ilk işi ordunun dağıtılmasına yönelik yayınladığı kararname oldu. Kararnameyle ordu dağıtılarak Paris halkının silahlı gücü olan Ulusal Muhafızlar ordunun görevini üslendi. Silahlı halk ordunun kendisine dönüştü. Böylece eski devletin militer yönü çökertildi.
Genel oyla seçilmiş Komün Meclisi, burjuva parlamentosu gibi yalnızca yasama organı değildi. Komün hem yasama, hem de yürütme organı gibi faaliyet gösterdi. Meclis doğrudan demokrasiyi hayata geçirdi. Komün temsilcileri, seçimle göreve geldi ve Parislilere (seçenlere) karşı sorumluydu ve seçenler tarafından her an geri çağrılabiliyordu. Komün temsilcileriyle, tüm devlet memurları işçilerin aldığı ortalama ücrete eş ücret alıyordu. Polis örgütü dağıtılmış, yerine silahlı işçiler getirilmişti. Halkın güvenliği halk milisleri tarafından sağlanıyordu. Din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı. Kilisenin tüm mülkiyetine el konuldu. Bilim, dinin etkisinden kurtuldu. Eğitim zorunlu ve parasız hale getirildi. Yeni okullar açıldı. İşçi çocukları için kreş ve bakım evleri kurulması kararı alındı. Kurulan komisyonlarla gündelik hayat örgütlendi. Mali komisyonlar, kamu güvenliği, ihtiyaç ve iaşe komisyonları bu faaliyetlerin temelini oluşturdu. Komisyonlar çalışmaları hakkında meclise bilgi verdi ve denetlendi.
Komün çalışmalarını yürütürken, kitle örgütlerinden, sendikalardan ve devrimci kulüplerden destek aldı. Özellikle emekçi ve işçi kadınlar mücadelenin içinde aktif rol oynamaya başladı.
Paris Komünü 72 gün sürdü, bu 72 günde özgürlüğün rüzgarı Paris’in sokaklarında, atölyelerinde, caddelerinde esti. Komün “yeni bir hayatı” örgütlemeye çalıştı. İlk adım olarak ekonominin yeniden örgütlenmesi ve emekçi kitlelerin hayat standartlarının yükseltilmesi amaçlandı. Burjuvazinin terk ettiği bütün işyerlerine işçiler el koydu. İşçiler hem üretti, hem de yönetti. Çalışma Komisyonu üretimi düzenledi. İşsizlere istihdam yarattı. Yoksul Parislilerin yaşamlarını sürdürmek için rehin olarak emniyet sandıklarına verdikleri eşyalara el konuldu ve sahiplerine iade edildi. O zamana kadar izbe, virane yerlerde yaşayan işçiler, buralardan alınıp kaçan zenginlerin evlerine yerleştirildi. Paris’te tam bir karnaval, özgürlüğün karnavalı yaşanıyordu. Emekçi kitleler komünle bütünleşti. Son derece zengin ve geniş örgütlenmeler kuruldu.
Komün’ün mimarları ve hamalları
Komünün faaliyetlerinde işçi sınıfı militanlarının son derece önemli rolü oldu. Komün deneyiminin en kritik momentlerinde bu militanlar taşıyıcı rol oynadı. Öne çıkan adlardan biri, Varlin’di.
Varlin çok küçük yaşlardan beri çeşitli işlerde çalışmıştı. Kendi kendini yetiştirmiş, birçok greve katılmış ve çeşitli grevleri örgütlemişti. Varlin, bazı sendikaların kurulmasında rol oynadı. Yardımlaşma sandıkları ve kooperatiflerde yer aldı. İşçi hareketinin aktif militanlarından biriydi. I. Enternasyonal’in Fransa yöneticilerindendi. 18 Mart 1871 Devrimi’nden sonra aktif görevlerde bulundu. Gereç Sağlama Komitesi başkanlığına getirildi. Ayrıca Askeri Komisyon’un üyeliğini yapıyordu.
Macar asıllı bir başka komünar Frankel’di. Frankel, işçi kökenli bir militandı ve Çalışma Komisyonu’nu yönetti.
Komün yöneticilerinin içinde aydınlar da bulunuyordu. Polonya kökenli Yaorslav Dombrowski komünün tarihinde önemli rol oynayanlardan biriydi. Dombrowski Ulusal Muhafız Merkez Komitesi’ne askeri danışmanlık yaptı. Devrim sonrasında, gerici hükümetin tutuklanmasını ve hızla Versailles’da yoğunlaşan karşı devrimci cephenin dağıtılmasını önerdi. Ulusal Muhafızların komutanlarının kararsızlıklarını şiddetle eleştirdi. Gelişmeler, Dombrowski’nin belirttiği yönde seyir izledi. Dombrowski, Paris’in stratejik bölgelerinden birinin komutanlığına getirildi. Ulusal Muhafızların sevgi ve güvenini kazandı. Özgür Paris’in en çok sevilen militanlarından biriydi.
Bunun dışında binlerce işçi, Ulusal Muhafızlar içinde ve komünün çeşitli örgütlenmelerinde yer aldı. İşçi sınıfı komünün hem mimarı, hem de hamalı gibi hareket etti. Kendi geleceğini tırnaklarıyla kazandı. Paris Komünü tarihsel bir başlangıçtı. Arkasından gelen başta Rusya’da Sovyetler’in ve Avrupa’yı saran işçi konseylerinin “ilk denemesi” ve “bir ön taslağıydı”.
Fransız proletaryasını etkileyen siyasal akımlar
Paris Komünü pratiğinde, Fransız işçi sınıfı üzerinde üç siyasal akım etkili oldu.
Bu akımlardan biri Blanqui’stlerdi. Blanqui 1830 ve 1848 devrimlerinde aktif olarak yer aldı. Uzun süre cezaevinde kalan Blanqui, 1830 yılından sonra Fransız işçi hareketinin en önemli kimliklerinden biri oldu. Teorik ve pratik olarak yaşadığı yüzyılda ütopyacı-toplumcu hareketleri etkiledi. Blanqui, kapitalist toplumun çelişkilerini sert bir biçimde eleştirdi. Devrimci bir azınlığın komplocu bir tarzda iktidarı ele geçirmesiyle kapitalist sömürünün sona ereceğini savunuyordu. Blanqui, düşünsel yönelimleri, kararlılığı, inancı ve dava adamı olma özellikleriyle komün günlerinde işçi sınıfının içinde önemli bir akımın temsilcisi oldu.
Diğer akım ise anarşistlerdi. Komünarların bir kısmı klasik anarşizmin en önemli kimliği olan (diğer ikisi Bakunin ve Kropotkin’dir) Prodon’un takipçileriydi. Prodon yoksulluğun filozofluğunu yaptı. Komünü anarşist devrimin esin kaynağı olarak gördü. Prodon komünizmin özgür işçi federasyonu birlikleriyle gerçekleşeceğini savunuyordu.
Prodon’un tezlerini savunan anarşistlerin komünarlar içerisinde azımsanmayacak kadar etkisi vardı.
Etkili olan üçüncü akım ise Marksistlerdi. Marks'ın önderlik ettiği 1. Enternasyonal, komünü ilk günden itibaren aktif destekledi. Her düzeyde tavsiye ve pratik önerilerde bulundu. Paris’in kuşatılmasına rağmen komünarlarla çeşitli düzeylerde ilişki kurmaya çalıştı. Marks (komün günlerinde yapılan) 1. Enternasyonal’in genel kurulunda (30 Mayıs 1871’de), işçi iktidarı olarak komünün doğuşunu selamladı ve tarihsel önemini ortaya koydu. Bu dönemde Bakunin ve taraftarları 1. Enternasyonal’in içindeydi. İşçi sınıfının kurtuluşunun onun bağımsız ve bilinçli sınıf eğiliminden geçtiğini, kapitalizmin ancak işçi sınıfının gerçekleştireceği devrimle ve iktidarı almasıyla yıkılacağını savunan Marksistler, en önemli komünal güçtü.
Komünün yenilgisi
Paris Komünü’nün en önemli sorunlarından biri köylülerle ittifaktı. Komün her ne kadar köylülerle birçok defa ittifak girişimlerinde bulunsa da girişimler sonuç alıcı olmadı. Her şeyden önce komün köylülerle ittifakın ne derece stratejik önem taşıdığının farkında değildi.
Paris’in her taraftan karşı devrimci güçler ve Prusya birlikleri tarafından kuşatılması, kırsal bölgelere ulaşılmasını engelliyordu. Komünarların köylülerle bütünleşme çabaları başından bloke olmuştu. Bu engeller çeşitli yöntemlerle aşılmaya çalışılsa da sonuç alıcı olmadı.
Komünün köylülerle ittifakın stratejik önemini kavrayamaması ve önündeki fiziki engeller ve Paris’in işgalci ve karşı devrimci güçlerce kuşatılması, köylülerin 18 Mart 1871 Devrimi’ne katılımını engelledi. Karşı devrim güçleri, komünün tam tersine köylüler içinde etkin faaliyet yürüttü. Komün aleyhtarı propaganda yaptı. Köylüler, işçilere karşı kışkırtıldı. Özellikle kilise ve papazlar kırsal alanda devrim karşıtı çalışmaların başını çekti.
18 Mart 1871 Devrimi ve Paris Komünü en başta Lyon, Marsilya, Toulouse, Creusot gibi birçok kent başta olmak üzere, taşrada devrimci gelişmelere yol açtı. Bu dalgasal gelişme, organik bir ilişkinin kurulamamasından ve özellikle Paris’le doğrudan bir bağın oluşturulamamasından dolayı yıkıcı sonuçlar yaratamadı. Bir müddet sonra lokalize olan devrimci gelişmeler, karşı devrimci güçlerce hızla ezildi.
Paris Komünü’nün gerekli önlemleri, gerektiği zamanda almaması, karşı devrim güçlerinin hızla Versailles’da toplanmasına ve organize olmasına yol açtı. Kırk bin kişilik askeri güç Nisan ayında özgür Paris’e karşı saldırıya geçti. Paris, sürekli bombalanmaya başlandı.
Komünarlar muazzam bir direniş gösterdi. Paris Komünü’nün bertaraf olması için Thiers’in ajanları, sabotörleri, suikastçıları Paris’e sızdı. Birçok operasyon yapıldı. Özgür Paris’in direnişi sürerken, gerici Thiers hükümeti Fransa adına Prusya’yla alçaltıcı bir anlaşma imzaladı. Anlaşma gereği, Fransa’nın iki zengin bölgesi Prusya’ya bırakıldı. Ayrıca Fransa savaş tazminatı olarak 5 milyon altın Frank ödeyecekti.
Fransız burjuvazisi Paris Komünü’nden duyduğu korkuyla Prusya’yla son derece onur kırıcı bir anlaşmayı imzalamıştı. Prusya sadece Fransa’yı soymakla kalmadı, komünün yaktığı devrim ateşinin Prusya’yı sarmasını engellemek için de önlemler aldı. Prusya “barış” anlaşması hükümlerine aykırı olsa da, Thiers’e bağlı askeri güçlerin sayılarını artırmasına izin verdi. Bunun yanında Fransız birliklerinin Prusya hatlarından geçip özgür Paris’e saldırmasına göz yumdu.
20 Mayıs günü karşı devrimci güçler Paris’e saldırdı. 21 Mayıs’ta askeri birlikler Paris’e girmeye başladı. Paris sokaklarında şiddetli çatışmalar yaşandı. İşçi sınıfı sokak sokak direniyordu. Barikat savaşları işçilerin kahramanlıklarına sahne oldu. Komünarlar kendilerinden kat be kat büyük bir güce karşı sokak sokak, ev ev savaşıyor, asla teslim olmuyorlardı. Barikatlarda işçiler ve emekçilerin yanında kadınlar ve çocuklar da savaşıyordu. 10 bine yakın işçi barikatların arkasından Paris’i korudu. Gericilere karşı Paris bir hafta direndi. Özellikle işçi mahalleleri en son girilen yerler oldu. Paris’in son barikatı 28 Mayıs günü düştü. Komünarların bir haftalık direniş günleri, tarihe “Kanlı Hafta” olarak geçti. Sonunda özgürlük yenildi, zulüm ve karşı devrim kazandı.
Gerici güçler komünarlara karşı acımasızca davrandı. Paris tam bir kan gölüne dönüştü. Büyük bir kinle komünarlar katledildi. 30 bin komünar yargılanmaksızın kurşuna dizildi. 40 bin savaşçı ya hapse atıldı, ya da sömürgelere sürgüne yollandı. 72 gün süren Paris Komünü deneyimi, işçi sınıfı mücadele tarihinin en önemli pratiği olarak iz bıraktı. Ezilenlerin büyük şenliği olarak tarihe geçti. Komün ütopyanın gerçeğe dönüşmesi, komünarlık bir dava adamı olma ve özgürlük demekti. Gökyüzünü fetheden “Parislilerin” mücadelesi hem bugüne, hem de geleceğe ışık tutuyor.
Kaynaklar:
• G. Bourgin, A. Adamov, Paris Komünü/ Ağaoğlu Yay., 1968.
• Marks, Engels, Lenin, Paris Komünü Üzerine/ Sol Yay., 1977.
• J. Rougerie. Paris Komünü/ İletişim Yay., 1993.
• Paris Komünü ve Marksizm/ Sarmal Yay., 1996.
"Mersin Üniversitesi Haber Portalı"
